جشن آب
جشن آب که از آن به عنوان جشن آب پاشونک یا جشن آغاز فصل تابستان هم یاد می شود یکی از جشن های اصیل و کهن ایرانی است که سال های سال برگزار می شده است و بسیاری از مردم ایران آن را مانند دیگر جشن های باستانی با شکوه خاصی برگزار می کرده اند. از جشن های اصیل ایرانی در حال حاضر جشن یلدا و نوروز از جشن هایی هستند که هنوز هم در ایران برگزار می شود اما جشن های مختلفی که در طی ماه های سال و به بهانه های مختلف برگزار می شده است به دست فراموشی سپرده شده است.
مردم ایران باستان مردمی بسیار شاد بوده اند که برای موهبت هایی که زمین و آسمان به آنها هدیه می داده است جشن به پا می کردند و شکرگزاری می کردند. در طی سال ها این جشن ها به فراموشی سپرده می شود و ایران به جای شادی و خوشحالی در غمی بی پایان فرو می رود و دیگر از جشن های چند هزارساله باشکوه خبری نیست.
استقبال از تابستان گرم با جشن آب
شادی و جشن گرفتن برای مناسبت‌های مختلف در بین ایرانیان باستان جز سنت‌هایی بوده است که امروزه کم‌رنگ‌تر شده و گاهی حتی فراموش هم شده است. آنها معمولاً با شروع هر فصل جدید، جشنی با مضمون خاص و آیین‌های سنتی برگزار می‌کردند. در آغاز تابستان، خورشید از بالاترین موقعیت خود در افق شمال شرقی طلوع می‌کند و در بالاترین مکان خود در افق شمال غربی غروب می‌کند.
در آن عصر مردم دلبستگی خاصی به پدیده‌های کیهانی داشتند و آنها را در زندگی روزمره، آیین‌ها و اعتقادات خود دخالت می‌دادند و در این زمان مراسم و جشن‌های بسیاری برپا می‌شد. همان‌طوری که در تقویم طبری آمده آغاز تابستان آغاز سال نو برای ایرانیان بوده است و در نهایت با پاشیدن آب بر روی یکدیگر این روز را با جشن و پایکوبی به پایان می‌رساندند.
جشن آغاز فصل تابستان یا آب پاشونک
همه ما راجع به یلدا و بلندترین شب سال اطلاعات زیادی داریم اما کمتر کسی بلندترین روز سال را می‌شناسد. با توجه‌به این‌که در اولین روز از تابستان خورشید برای طلوع کردن در شمال شرقی به بالاترین نقطه می‌رسد و در شمال غربی برای غروب کردن هم به بالاترین نقطه می‌رسد نتیجه این طلوع و غروب طولانی‌ترین روز سال و کوتاه‌ترین شب سال است؛ بنابراین در زمان قدیم مردم جشن باستانی آب پاشونک را برای آغاز تابستان برگزار می‌کردند.
تاریخچه برپایی جشن آب
روایت اول بر این صورت است که وقتی ۷ سال در ایران خشکسالی اتفاق افتاد، یزدگرد که در آن زمان پادشاه ایران بود نگران گرسنگی و از بین رفتن مردمان سرزمینش بوده است. پس از اولین بارندگی، مردم آن‌قدر خوشحال شدند که بر یکدیگر آب پاشیدند و به شکرگزاری خداوند پرداختند.
روایت دوم می‌گوید یکی از پادشاهان ایرانی در روز اول تابستان وقتی در جنگ به پیروزی رسید در راه بازگشت در نزدیکی قنات ذوالف آباد (در استان مرکزی) برای استراحت اردو زدند و در آن‌جا زنی زیبارو را تصور کرد که بر روی او آب می‌پاشد. به ناگهان پادشاه بسیار هیجان‌زده شده و از شدت خوشحالی آب بر یارانش می‌پاشد. این‌چنین بود که بر اساس این روایت جشن آب پاشونک در اول تابستان شکل می‌گیرد.
روایت سوم به این گونه است که وقتی کیخسرو از جنگ با افراسیاب در حال بازگشت بوده است، در بالای کوهی چشمه‌ای می‌بیند وقتی به نزدیکی چشمه می‌رسد با فرشته‌ای روبه‌رو می‌شود. کیخسرو با دیدن فرشته در کنار آب از هوش می‌رود و بیژن پسر گودرز از آب چشمه به کیخسرو می‌پاشد تا او را به هوش بیاورد. زمانی که این اتفاق رخ می‌دهد اولین روز از تابستان بوده و جشن آب پاشونک از این‌جا شروع می‌شود.
در روایت دیگری آمده است که قدمت جشن آب پاشونک به زمان جمشید برمی‌گردد. نقل است که در آن زمان زمین جایی برای جانوران و آدم‌ها دیگر نداشته است؛ بنابراین خداوند زمین را بزرگ می‌کند و دستور می‌دهد تا مردم برای پاک شدن از گناهانشان غسل کنند و بنابراین روایت این‌گونه بود که جشن آب پاشونک شکل می‌گیرد.
نوروز و جشن آب
از ابوریحان نقل شده است که مردم در ایرانیان باستان در روز ششم فروردین غسل می‌کردند. به دلیل این‌که روز ششم فروردین تعلق به هرودا فرشته آب داشته است این روز را برای این کار انتخاب کردند. در این روز سحرگاه مردم با آب حوض در خانه خود یا قناتی که در نزدیکی آنها وجود داشته است غسل می‌کردند.
یکی دیگر از دلایلی که جشن آب در عید نوروز برگزار می‌شده است مردم باستان اعتقاد داشتند که برای پاک‌کردن آلودگی‌ها ناشی از آتش و دود و خاکستر زمستان باید بر روی یکدیگر آب بپاشند.
طولانی ترین روز سال و چله تموز
در ایران کهن، طولانی‌ترین روز سال را جشن می‌گرفتند و آن را به چله تموز می‌شناختند. چله تموز از اول تیرماه شروع می‌شود تا ۱۰ روز اول ماه بعدی ادامه دارد و از دهم مرداد ماه تا آخر همان ماه را چله خرد می‌نامند.
مراسم جشن آب پاشونک در واقع همان جشن آب در ایران باستان است که با نام‌های مختلفی مثل جشن آبریزان، نوروز طبری، جشن سرشور، عید الاغتسال شناخته می‌شده است. همچنین با شروع فصل گرما بارش باران هم کاهش پیدا می‌کند و مردم با جشن گرفتن این روز از خداوند طلب باران می‌کردند. آنها بر این باور بوده‌اند که با پاشیدن آب بر یکدیگر و آرزوی داشتن سالی پربار و پربرکت به تحقق می‌پیوندد.
شهرهای برگزار کننده جشن آب پاشونک
همان‌طور که گفتیم جشن آب پاشونک امروزه کم‌رنگ‌تر شده و به شکل قدیمی و اصیل خود و در شهرهای زیادی برگزار نمی‌شود. اما در حال حاضر بیشتر اراک، فراهان، محلات و شهرهای مرکزی ایران طرف‌دار این آیین باستانی هستند. یکی دیگر از شهرهایی که هرساله این مراسم باستانی و کهن را برگزار می‌کند تا تجربه‌ای هیجان‌انگیز از یک آیین باستانی برای نسل‌های جدید به‌ویژه کودکان به جا بگذارد استان کهگیلویه و بویراحمد است.
این جشن در این استان بیشتر در فصل پاییز برگزار می‌شود. جشن آب پاشونک در کهگیلویه و بویراحمد با نام محلی خشک گلان معروف است. با جمع‌شدن اهالی روستا از زنان و مردان گرفته تا کودکان در کنار یکدیگر این روز را جشن می‌گیرند و هر فرد با برداشتن دو سنگ و خواندن اشعاری در هنگام کوبیدن سنگ‌ها به یکدیگر و گشتن در روستا مراسم را ادامه می‌دهند. در نهایت هر خانه به مردمی که در حال اجرای جشن هستند آب می‌پاشند.
جشن های باستانی در طول فصل تابستان
جشن تیرگان
تیرگان یکی دیگر از جشن‌های باستانی ایرانیان است. ایرانیان در سراسر ایران آن را باشکوه جشن می‌گرفتند. پس از حمله محمود افغان و به دلایلی که هنوز نامعلوم است، جشن تیرگان به فراموشی سپرده شد. اکنون فقط در میان زرتشتیان، ارامنه و برخی از روستاهای استان‌های گیلان، خراسان و مازندران جشن گرفته می‌شود.
در میان گروه‌های اخیر، شب سیزدهم تیر نامیده می‌شود. یکی از کارهایی که در این جشن مثل مراسم آب پاشونک، انجام می‌شود پاشیدن آب بر روی یکدیگر است. متاسفانه بیشتر مردم ایران از جشنواره تیرگان و تاریخ قدیمی آن اطلاعی ندارند.
جشن پُرسه
یکی از رسومی که زرتشتیان در روز اول تیرماه آن را برگزار می‌کردند دیدار با گذشتگان بوده است. به نظر می‌رسد این آیین برگرفته از آیین گرامیداشت درگذشتگان در آغاز سال نوی گاهنگاری باشد.
جشن نیلوفر
ابوریحان بیرونی در آثارالباقیه به جشن نیلوفر که در ششم تیرماه برگزار می‌شده اشاره کرده است. علت نام‌گذاری این جشن هم‌زمان با شکوفا شدن گل‌های نیلوفر در اول تابستان است. آنچه که به نظر می‌رسد و در آثار به‌جامانده مثل تخت‌جمشید به چشم می‌خورد ایرانیان باستان گل نیلوفر را گرامی می‌داشتند.
نتیجه گیری
در گذشته مردم از هر رویدادی برای برگزاری جشن استقبال می کردند و در تمامی ماه های سال روزهای خاصی را به جشن و شکرگزاری می پرداختند و بسیار شاد و خوشحال زندگی می کردند. اما این روزها که زندگی همه مردم به گرانی و تورم گره خورده است دلایل برای شادی و برگزاری جشن بسیار محدود است، بهتر است از این جشن های باستانی استقبال کنیم و کم کم آنها را در محل زندگی خود انجام دهیم تا شادی و خوشحالی، رزق و روزی هر روز ما شود و دلایل بسیاری برای جشن و پایکوبی داشته باشیم.