جشن چله تابستان
جشن چله تموز یا جشن چله تابستان از آن جشن های اصیل ایرانی است که گرد فراموشی بر روی آن نشسته است و مانند دیگر جشن های ایرانی به دست فراموشی سپرده شده است. دهم مرداد ماه چهلمین روز از فصل تابستان است و مردم در ایران باستان این روز را جشن می گرفتند.
گرم ترین ماه سال در تقویم کهن ایرانی تموز نام دارد. چله بزرگ یکی از این جشن های ایرانی بوده است که هنوز هم در خراسان برگزار می شود و طولانی ترین روز سال را گرامی می دارند. چله تموز از اول تیر شروع می شود و تا ده مرداد ادامه دارد.
طولانی‌ترین روز سال در نیم کره شمالی زمین روزهای اول تیر و یا روز ۳۱ خرداد (۲۱ژوئن) است زیرا در این روز خورشید نسبت به روزهای گذشته به اندازه بخشی از ثانیه بیشتر در آسمان باقی خواهد ماند و روز را طولانی تر خواهد کرد.
در گذشته ابزارهای دقیق برای سنجش زمان وجود نداشت و از چارطاقی، خانه فنجان و یا ساعت آبی استفاده می کردند و طولانی ترین و کوتاه ترین روز سال را با اندکی اختلاف تعیین می کردند. چهار هزار سال قبل از میلاد مسیح با تقویمی که طراحی کرده بودند و استفاده از نور خورشید این زمان را مشخص می کردند.
چله تموز در خراسان
در تقویم محلی شهر بیرجند از توابع استان خراسان چله بزرگ تابستان از اول تیر ماه شروع می‌شود و تا دهم مرداد ماه ادامه می‌یابد و چله خرد تابستان از دهم مرداد شروع و تا سی‌ام این ماه ادامه می یابد.
در جنوب خراسان از اول تیر ماه تا دهم مرداد ماه را چله تموز، از دهم مرداد ماه تا آخر این ماه را چله خرد، از اول دی ماه تا دهم بهمن ماه را چله کلو، از دهم بهمن ماه تا آخر ماه را چله خرد نام گذاری می کنند.
در ایران باستان روزهای بعد از عید باستانی نوروز را به دو چهل روز تقسیم می کردند. چهل روز اول که هوا معتدل است و چله معتدل نامیده می شود و چهل روز بعد که روزهای گرم سال شروع می شود به چله تموز نامیده می شود.
جشن باستانی نیلوفر
جشن نیلوفر و چله تموز با هم ارتباط دارند. ابوریحان بیرونی در آثارالباقیه زمان جشن نیلوفر را ششم تیرماه (خردادروز از تیرماه) اعلام کرده است. گل نیلوفر از نظر باورهای مردم باستان با خورشید و احیاناً با میترا/ مهر در پیوند بوده باشد.
زمان شکوفایی سالانه گل نیلوفر (نیلوفر صحرایی و باغی) و نیز زمان شکوفایی روزانه آن با خورشید هماهنگ است. زمان گل دهی آن در چله تموز (طولانی ترین روز) و در ایام عمودی ترین تابش‌های خورشید و زمان شکوفایی روزانه گل نیلوفر نیز همراه با سپیده و طلوع خورشید است و هر روز همراه با بردمیدن خورشید شکوفا می‌شود.
این ویژگی‌ها موجب شده بوده که نیلوفر و خورشید را از یک خاستگاه و در پیوند با یکدیگر به شمار آورند و گرامیداشت نیلوفر را گرامیداشت خورشید بدانند. خورشید پرستی از اولین ادیان بشری است و در دوران میترایی بصورت پر و بال یافته و گسترده در رسم‌های ایرانی نفوذ کرده است.
ایرانیان باستان برای هر پدیده طبیعی جشن و پایکوبی به پا می کردند و در این جشن ها به دامان طبیعت رفته و خداوند بزرگ را برای نعمت های بی شمارش سپاسگزاری می کردند. در طی زمان این جشن ها به فراموشی سپرده شده است و وظیفه ی ماست که این جشن های باستانی را نکو داریم و آنها را جشن بگیریم.